Cân bằng acid-base (axit-bazơ) trong cơ thể người là quá trình quan trọng để duy trì độ pH máu ổn định, thường nằm trong khoảng 7.35–7.45. Nếu pH vượt ra khỏi ngưỡng này, các chức năng tế bào và cơ quan sẽ bị rối loạn, thậm chí đe dọa tính mạng. Dưới đây là cơ chế và cách cơ thể điều chỉnh cân bằng acid-base.
1. Vai trò của cân bằng acid-base
– Enzyme và quá trình chuyển hóa: Hầu hết enzyme chỉ hoạt động tối ưu trong môi trường pH nhất định.
– Chức năng tế bào: Sự cân bằng ion (như Na⁺, K⁺, Ca²⁺) phụ thuộc vào pH, ảnh hưởng đến dẫn truyền thần kinh, co cơ, và bài tiết hormone.
– Hô hấp và tuần hoàn: pH máu ảnh hưởng đến khả năng vận chuyển oxy của hemoglobin.
2. Cơ chế điều hòa acid-base của cơ thể
Cơ thể sử dụng 3 hệ thống chính để duy trì cân bằng pH:
a. Hệ đệm (Buffer systems)
Các hệ đệm trung hòa acid hoặc bazơ dư thừa ngay lập tức, gồm:
– Hệ đệm bicarbonate (HCO₃⁻/CO₂):
– Là hệ mạnh nhất, hoạt động trong máu và dịch ngoại bào.
– Phản ứng: H⁺ + HCO₃⁻ ↔ H₂CO₃ ↔ CO₂ + H₂O.
– Hệ đệm protein:
– Hemoglobin trong hồng cầu và protein huyết tương có khả năng gắn H⁺.
– Hệ đệm phosphate HPO₄²⁻/H₂PO₄⁻:
– Hiệu quả trong tế bào và dịch ống thận.
b. Hệ hô hấp
Phổi điều chỉnh nồng độ CO₂ (một acid dễ bay hơi) qua nhịp thở:
– Khi máu nhiễm acid (pH < 7.35): Cơ thể tăng thải CO₂ bằng cách thở nhanh và sâu.
– Khi máu nhiễm kiềm (pH > 7.45): Thở chậm và nông để giữ lại CO₂.
c. Hệ thận
Thận điều chỉnh pH máu chậm hơn (vài giờ đến vài ngày) nhưng hiệu quả lâu dài bằng cách:
– Bài tiết H⁺ qua nước tiểu.
– Tái hấp thu HCO₃⁻ để trung hòa acid.
– Tạo ammonium (NH₄⁺) từ glutamine để đào thải acid.
3. Rối loạn cân bằng acid-base
Điện thoại | Email | Facebook | Youtube | Tiktok | Twitter
Bác sĩ Trần Thị Liên tốt nghiệp khoa Y HỌC DỰ PHÒNG tại trường Đại học y Hà Nội năm 2019. Hiện đang là quản lý nội dung của Nhà thuốc Bạch Mai.
More Posts
