Xem thêm
Theo báo cáo của Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế), trong giai đoạn 2022-2024, công tác kê đơn thuốc điều trị ngoại trú đã có nhiều cải tiến, bao gồm việc áp dụng kê đơn điện tử và tăng cường giám sát thực hiện Thông tư 52/2017/TT-BYT. Tuy nhiên, áp lực từ số lượng lớn bệnh nhân mạn tính vẫn là vấn đề nan giải.
Quy định hiện hành
Thông tư 52/2017/TT-BYT quy định rõ các nguyên tắc kê đơn thuốc ngoại trú:
- Thuốc phải được kê dựa trên kết quả khám và chẩn đoán.
- Số lượng thuốc tối đa không quá 30 ngày, trừ trường hợp đặc biệt như thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần hoặc thuốc điều trị ung thư/AIDS.
- Đối với bệnh mạn tính, đơn thuốc cần ghi rõ liều dùng, cách dùng và được lưu trong sổ điều trị bệnh mạn tính.
- Kê đơn điện tử bắt buộc triển khai tại các bệnh viện chuyên sâu từ năm 2025 và tại các cơ sở khác từ năm 2026-2027.
Tình hình thực tế
- Trong đại dịch COVID-19: Bộ Y tế đã thí điểm cấp thuốc ngoại trú 2-3 tháng cho một số bệnh mạn tính ổn định, mang lại hiệu quả tích cực như giảm thời gian đi lại và áp lực cho bệnh viện. Kết quả phân tích tại Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn (Hà Nội) cho thấy việc cấp thuốc 2 tháng giúp giảm đáng kể lượt khám ngoại trú.
- Ý kiến chuyên gia: Các hội chuyên ngành như Hội Hô hấp, Hội Tiết niệu – Thận học và Tổng hội Y học Việt Nam đề xuất kéo dài thời gian kê đơn lên 60-90 ngày cho các bệnh mạn tính ổn định, với điều kiện đánh giá cụ thể từng trường hợp để đảm bảo an toàn.
- Thí điểm từ 1/10/2024: Bộ Y tế đã đồng ý thí điểm kê đơn thuốc ngoại trú tối đa 90 ngày cho một số bệnh mạn tính, giao thẩm quyền cho giám đốc bệnh viện quyết định danh mục bệnh và thời gian kê đơn. Thời gian thí điểm kéo dài từ tháng 10/2024 đến tháng 3/2025.
Lợi ích của việc kéo dài thời gian kê đơn thuốc ngoại trú
Việc điều chỉnh thời gian kê đơn từ 30 ngày lên 60-90 ngày mang lại nhiều lợi ích cho cả bệnh nhân, cơ sở y tế và hệ thống bảo hiểm y tế. Dưới đây là các lợi ích chính, dựa trên kinh nghiệm thực tiễn và ý kiến chuyên gia:
Đối với bệnh nhân
- Giảm thời gian và chi phí đi lại: Đặc biệt với bệnh nhân ở vùng sâu, vùng xa hoặc người cao tuổi, việc giảm tần suất tái khám giúp tiết kiệm chi phí đi lại, thời gian chờ đợi và công sức. Ví dụ, ông N.V.D. (55 tuổi, TP.HCM) chia sẻ rằng việc tái khám hàng tháng để lấy thuốc tiểu đường gây gián đoạn công việc và tốn kém chi phí.
- Cải thiện chất lượng cuộc sống: Bệnh nhân có thể tập trung vào công việc và sinh hoạt hàng ngày thay vì phải dành thời gian cho các lần khám định kỳ không cần thiết.
- Tăng tuân thủ điều trị: Đơn thuốc dài ngày giúp bệnh nhân duy trì liều lượng ổn định, tránh tình trạng hết thuốc do không kịp tái khám.
Đối với cơ sở y tế
- Giảm tải ngoại trú: Việc kéo dài thời gian kê đơn giúp giảm số lượt khám ngoại trú, đặc biệt tại các bệnh viện tuyến trên, từ đó tạo điều kiện cho các cơ sở này tập trung vào các ca bệnh nặng hoặc cần can thiệp chuyên sâu.
- Tối ưu hóa nguồn lực: Các bệnh viện có thể sử dụng quỹ BHYT hiệu quả hơn, ví dụ như thực hiện các xét nghiệm chuyên sâu cho bệnh nhân có nguy cơ tiến triển thay vì xét nghiệm định kỳ không cần thiết.
- Tăng cường ứng dụng công nghệ: Kê đơn điện tử và hệ thống quản lý hồ sơ bệnh án điện tử hỗ trợ theo dõi bệnh nhân từ xa, giảm áp lực trực tiếp tại bệnh viện.
Đối với hệ thống bảo hiểm y tế
- Giảm chi phí hành chính: Giảm số lượt khám ngoại trú đồng nghĩa với giảm chi phí xử lý hồ sơ BHYT.
- Tăng hiệu quả quản lý quỹ BHYT: Việc cấp thuốc dài ngày giúp tối ưu hóa chi phí điều trị cho bệnh nhân mạn tính ổn định, đồng thời giảm nguy cơ lạm dụng quỹ BHYT do tái khám không cần thiết.
Rủi ro và thách thức khi kéo dài thời gian kê đơn
Mặc dù có nhiều lợi ích, việc kéo dài thời gian kê đơn cũng đặt ra một số rủi ro và thách thức, cần được cân nhắc kỹ lưỡng:
- Nguy cơ bỏ sót biến chứng: Bệnh nhân không được thăm khám định kỳ có thể bỏ qua các dấu hiệu tiến triển bệnh, như tăng đường huyết đột ngột ở bệnh tiểu đường hoặc biến chứng tim mạch ở bệnh tăng huyết áp.
- Tương tác thuốc và tác dụng phụ: Kê đơn dài ngày đòi hỏi bác sĩ phải đánh giá kỹ lưỡng về tương tác thuốc và nguy cơ tác dụng phụ, đặc biệt với bệnh nhân sử dụng nhiều loại thuốc cùng lúc.
- Quản lý thuốc đặc trị: Với các thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần hoặc thuốc điều trị HIV/lao, việc kê đơn dài ngày cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định để tránh lạm dụng hoặc sử dụng sai mục đích.
- Niềm tin vào y tế tuyến dưới: Nhiều bệnh nhân vẫn ưu tiên khám tại bệnh viện tuyến trên do thiếu niềm tin vào y tế cơ sở, dẫn đến khó khăn trong việc phân cấp điều trị và kê đơn.
Đề xuất giải pháp tối ưu hóa kê đơn thuốc ngoại trú
Dựa trên kinh nghiệm thực tiễn và các ý kiến đóng góp tại các cuộc họp của Bộ Y tế, tôi đề xuất một số giải pháp để tối ưu hóa công tác kê đơn thuốc điều trị ngoại trú, đồng thời góp phần giảm tải hệ thống y tế:
1. Kéo dài thời gian kê đơn cho bệnh mạn tính ổn định
- Thời gian kê đơn tối đa 90 ngày: Áp dụng cho các bệnh mạn tính ổn định như tiểu đường type 2, tăng huyết áp, bệnh tim mạch ổn định, rối loạn lipid máu và một số rối loạn tâm thần nhẹ. Danh mục bệnh cụ thể cần được các bệnh viện xây dựng và phê duyệt.
- Tiêu chí lựa chọn bệnh nhân:
- Bệnh nhân có tình trạng ổn định ít nhất 6 tháng, được xác nhận qua xét nghiệm và đánh giá lâm sàng.
- Không có tiền sử biến chứng hoặc bệnh đồng mắc phức tạp.
- Có khả năng tự quản lý thuốc và tuân thủ điều trị.
- Quy trình thực hiện:
- Bác sĩ đánh giá toàn diện tình trạng bệnh nhân trước khi kê đơn dài ngày.
- Ghi rõ hướng dẫn sử dụng và các dấu hiệu cần tái khám khẩn cấp trong đơn thuốc.
- Kết hợp kê đơn điện tử để theo dõi từ xa.
2. Tăng cường năng lực y tế cơ sở
- Đào tạo nhân lực: Tổ chức các khóa đào tạo về quản lý bệnh mạn tính cho bác sĩ và dược sĩ tại trạm y tế xã/phường và bệnh viện tuyến huyện.
- Chuyển giao công nghệ: Các bệnh viện tuyến trên cần hỗ trợ kỹ thuật và phác đồ điều trị cho y tế cơ sở, đảm bảo chất lượng kê đơn và theo dõi bệnh nhân.
- Khuyến khích phân cấp điều trị: Tăng cường truyền thông để bệnh nhân tin tưởng vào y tế tuyến dưới, đồng thời điều chỉnh chính sách BHYT để hỗ trợ kê đơn dài ngày tại tuyến cơ sở.
3. Ứng dụng công nghệ trong kê đơn và quản lý
- Kê đơn điện tử: Đẩy nhanh triển khai kê đơn điện tử tại tất cả các cơ sở y tế, kết nối với hệ thống hồ sơ sức khỏe điện tử để theo dõi lịch sử dùng thuốc và tái khám.
- Ứng dụng tư vấn từ xa: Sử dụng các nền tảng telemedicine để bác sĩ có thể tư vấn và điều chỉnh đơn thuốc cho bệnh nhân mà không cần khám trực tiếp, đặc biệt trong trường hợp bệnh nhân ở xa.
- Cảnh báo tương tác thuốc: Phát triển phần mềm hỗ trợ bác sĩ kiểm tra tương tác thuốc và tác dụng phụ khi kê đơn dài ngày.
4. Tăng cường giám sát và đánh giá
- Giám sát tuân thủ quy định: Thành lập các đoàn kiểm tra định kỳ để đánh giá việc thực hiện Thông tư 52/2017/TT-BYT và các quy định liên quan.
- Đánh giá thí điểm: Sau 6 tháng thí điểm kê đơn 90 ngày (từ 1/10/2024 đến 31/3/2025), Cục Quản lý Khám, chữa bệnh cần tổng hợp dữ liệu từ các bệnh viện để đánh giá hiệu quả, rủi ro và đề xuất sửa đổi thông tư.
- Hướng dẫn chi tiết: Ban hành hướng dẫn cụ thể về danh mục bệnh, tiêu chí kê đơn dài ngày và quy trình theo dõi bệnh nhân để đảm bảo thống nhất trên toàn quốc.
5. Nâng cao nhận thức cộng đồng
- Truyền thông về bệnh mạn tính: Tăng cường giáo dục bệnh nhân về cách tự quản lý bệnh, nhận biết dấu hiệu biến chứng và tuân thủ điều trị.
- Hỗ trợ bệnh nhân: Cung cấp tài liệu hướng dẫn sử dụng thuốc và số điện thoại đường dây nóng để bệnh nhân liên hệ khi gặp vấn đề.
Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam
Nhiều quốc gia đã áp dụng thành công mô hình kê đơn thuốc dài ngày cho bệnh mạn tính, mang lại bài học quý giá cho Việt Nam:
- Vương quốc Anh: Không quy định thời gian kê đơn cố định mà dựa trên đánh giá lâm sàng, cân bằng giữa tiện lợi cho bệnh nhân và an toàn điều trị. Bệnh nhân mạn tính ổn định có thể nhận thuốc 2-3 tháng/lần, kết hợp với tư vấn từ xa.
- Australia: Áp dụng hệ thống quản lý đơn thuốc điện tử, cho phép bệnh nhân nhận thuốc tại các nhà thuốc cộng đồng với đơn thuốc lên đến 60 ngày, giảm tải cho bệnh viện.
- Singapore: Tăng cường vai trò của y tế cơ sở trong quản lý bệnh mạn tính, với các phòng khám đa khoa chịu trách nhiệm kê đơn và theo dõi bệnh nhân.
Bài học cho Việt Nam:
- Linh hoạt trong thời gian kê đơn, dựa trên đánh giá cụ thể từng bệnh nhân.
- Tăng cường vai trò của y tế cơ sở và các nhà thuốc cộng đồng trong phân phối thuốc.
- Ứng dụng công nghệ để quản lý và theo dõi bệnh nhân từ xa.
Kết luận
Công tác kê đơn thuốc điều trị ngoại trú các bệnh mạn tính là một trong những giải pháp quan trọng để giảm tải hệ thống y tế Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh số lượng bệnh nhân mạn tính ngày càng gia tăng. Việc kéo dài thời gian kê đơn lên 60-90 ngày, như đang được thí điểm từ tháng 10/2024, mang lại nhiều lợi ích về kinh tế, xã hội và y tế, nhưng cũng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, cơ sở y tế và bệnh nhân. Là một chuyên gia y tế, tôi kêu gọi các bên liên quan tiếp tục hoàn thiện chính sách, tăng cường năng lực y tế cơ sở và ứng dụng công nghệ để đảm bảo hiệu quả và an toàn trong điều trị. Với sự đồng thuận và nỗ lực chung, chúng ta có thể xây dựng một hệ thống y tế bền vững, lấy bệnh nhân làm trung tâm.
Nguồn tham khảo: Bộ Y tế, Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, Thông tư 52/2017/TT-BYT, Tuổi Trẻ, Sức khỏe Đời sống.
