Vị thuốc Bá Tử Nhân

Bá tử nhân là hạt của cây Trắc bách diệp (Platycladus orientalis), thuộc họ Trắc bách (Cupressaceae), được sử dụng rộng rãi trong Đông y với nhiều công dụng chữa bệnh như an thần, nhuận tràng, cầm máu. Dưới đây là thông tin chi tiết:

1. Đặc điểm và phân bố

• Mô tả:

  • Cây cao 6–8m, thân phân nhánh, lá hình vảy, mọc đối, màu xanh đậm. Quả hình nón gồm 6–8 vảy úp vào nhau, hạt màu nâu sẫm, dạng trứng dài 4–7mm, có mùi thơm nhẹ.

  • Bộ phận dùng: Hạt (chủ yếu), cành non, lá.

• Phân bố:

  • Nguồn gốc từ Đông Bắc Trung Quốc, được trồng phổ biến ở Việt Nam để làm cảnh và làm thuốc.

2. Thành phần hóa học

Bá tử nhân chứa các hoạt chất đa dạng:

• Tinh dầu: Pinen, cariophilen, cedrol (chiếm 36.84%).

• Flavonoid: Amentoflavon, hinokiflavon.

• Chất béo và saponozit: Giúp nhuận tràng.

• Vitamin C, tanin, axit juniperic.

3. Tính vị và công dụng

• Tính vị: Vị ngọt, tính bình; quy vào kinh Tâm, Can, Tỳ (theo Trung Dược Học) hoặc Tâm, Can, Thận (theo Lâm Sàng Thường Dụng).

• Công dụng chính:

  • Theo Y học cổ truyền:

    • An thần, dưỡng tâm, trị mất ngủ, hồi hộp.

    • Nhuận tràng, chữa táo bón (đặc biệt ở người già, phụ nữ sau sinh).

    • Cầm máu, giảm mồ hôi trộm, hỗ trợ điều trị xuất huyết tử cung.

  • Theo Y học hiện đại:

    • Kích thích đông máu, ức chế virus cúm và tụ cầu khuẩn.

    • Tăng cường tác dụng gây mê và giảm ho.

4. Các bài thuốc điển hình

1. Dưỡng tâm, an thần:

   • 16g Bá tử nhân + 16g Toan táo nhân + 8g Ngũ vị tử + 8g Viễn chí. Sắc uống.

2. Trị táo bón:

   • 12g Bá tử nhân + 12g Hỏa ma nhân + 12g Tùng tử nhân. Nghiền bột, trộn mật làm hoàn.

3. Giảm mồ hôi trộm do âm hư:

   • 16g Bá tử nhân + 16g Cù mạch + 12g Mẫu lệ + 8g Ngũ vị tử. Tán bột, sắc uống.

4. Trị mất ngủ, suy nhược thần kinh:

   • 20g Bá tử nhân + 12g Thục địa + 12g Câu kỷ + 4g Xương bồ. Sắc uống thay trà.

5. Liều dùng và lưu ý

• Liều lượng: 4–12g/ngày, dùng dạng sắc, bột hoặc viên hoàn.

• Chống chỉ định:

  • Người tiêu chảy, đàm nhiều, phụ nữ có thai (do nguy cơ co bóp tử cung).

  • Kiêng kết hợp với Cúc hoa, Dương đề thảo.

6. So sánh với Toan táo nhân

• Bá tử nhân: Thiên về dưỡng Tâm, nhuận tràng, phù hợp mất ngủ do Tâm huyết hư.

• Toan táo nhân: Thiên về dưỡng Can, liễm hãn (giảm mồ hôi), trị mất ngủ do Can hư.

Kết luận: Bá tử nhân là vị thuốc đa năng, kết hợp tốt với các dược liệu khác để tăng hiệu quả. Tuy nhiên, cần tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng, đặc biệt với người có bệnh nền hoặc đang mang thai.