Vị thuốc Bạc hà diệp (Lá Bạc hà)

Bạc hà diệp là lá của cây Bạc hà (Mentha arvensis L.), thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae), được sử dụng rộng rãi trong cả Đông y và Tây y. Dưới đây là thông tin chi tiết về dược liệu này:

1. Đặc điểm và Bào chế

• Bộ phận dùng: Lá tươi hoặc phơi/sấy khô.

• Bào chế:

  • Lá tươi: Rửa sạch, dùng trực tiếp hoặc giã lấy nước.

  • Lá khô: Phơi trong bóng râm hoặc sấy nhẹ ở 30–40°C để bảo toàn tinh dầu. Tránh phơi nắng trực tiếp vì dễ làm mất hoạt chất.

  • Khi sắc thuốc, lá Bạc hà thường được cho vào sau cùng để tránh bay hơi tinh dầu.

2. Tính vị và Quy kinh

• Tính vị: Vị cay, tính mát/lạnh, không độc.

• Quy kinh: Kinh Phế (phổi) và Can (gan).

3. Thành phần hóa học

• Tinh dầu (0.5–1.5%): Chứa menthol (40–90%), menthone, limonene, và các hợp chất flavonoid (như rutin, linarin).

• Acid phenolic: Acid rosmarinic, lithospermic – có tác dụng kháng viêm và chống oxy hóa.

4. Công dụng theo Y học

a. Y học cổ truyền

• Trừ phong nhiệt: Chữa cảm mạo, sốt, nhức đầu, đau họng, mắt đỏ do phong hỏa.

• Thúc ban sởi: Giúp ban sởi mọc đều ở trẻ em.

• Giảm uất khí ở Can: Hỗ trợ điều hòa khí huyết, giảm căng thẳng.

b. Y học hiện đại

• Kháng khuẩn: Ức chế vi khuẩn như E. coli, Salmonella, nấm Candida.

• Giảm đau tại chỗ: Menthol trong tinh dầu gây tê, giảm đau cơ và thần kinh.

• Thông mũi: Xông hơi tinh dầu giúp thông xoang, trị nghẹt mũi.

• Hỗ trợ tiêu hóa: Kích thích tiết mật, giảm đau bụng, buồn nôn.

5. Bài thuốc ứng dụng

1. Trà Bạc hà chữa cảm sốt:

   • Lá Bạc hà khô (6g) + Kinh giới (6g) + Hành hoa (6g).

   • Hãm với nước sôi, uống khi còn nóng.

2. Giảm đau đầu, mắt đỏ:

   • Bạc hà diệp (8g) + Thạch cao (24g) + Cam thảo (6g). Sắc uống ngày 1 thang.

3. Trị hôi miệng:

   • Nhai lá tươi hoặc uống trà Bạc hà sau bữa ăn.

4. Chống say tàu xe:

   • Uống trà Bạc hà nóng hoặc nhỏ 3–4 giọt tinh dầu vào khăn để ngửi.

6. Liều dùng và Kiêng kỵ

• Liều thông thường: 4–8g lá khô/ngày dưới dạng trà, thuốc sắc.

• Tinh dầu: 0.02–0.2ml/lần, không quá 0.6ml/ngày.

• Kiêng kỵ:

  • Người âm hư, ra mồ hôi nhiều.

  • Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: Tinh dầu có thể gây ức chế hô hấp.

  • Phụ nữ mang thai: Có nguy cơ sảy thai.

7. Lưu ý khi sử dụng

• Tương tác thuốc: Thận trọng khi dùng chung với thuốc an thần hoặc thuốc hạ sốt.

• Bảo quản: Để nơi khô ráo, tránh ẩm mốc.

Kết luận: Bạc hà diệp là dược liệu đa năng, kết hợp giữa y học cổ truyền và hiện đại. Tuy nhiên, cần tuân thủ liều lượng và tham vấn bác sĩ khi dùng cho đối tượng đặc biệt.