Phenytoin: Công Dụng, Cơ Chế Tác Dụng, Tác Dụng Phụ và Hướng Dẫn Sử Dụng An Toàn
Khám phá Phenytoin – thuốc chống động kinh hàng đầu: cơ chế ổn định kênh natri, chỉ định, liều dùng, tác dụng phụ, tương tác thuốc và lưu ý quan trọng. Bài viết 2000 từ cung cấp thông tin chi tiết cho bệnh nhân và chuyên gia y tế.
Phenytoin là một trong những thuốc chống động kinh được sử dụng rộng rãi nhất từ những năm 1930, giúp kiểm soát các cơn co giật hiệu quả. Dù đã có nhiều loại thuốc mới ra đời, Phenytoin vẫn giữ vị trí quan trọng nhờ hiệu quả và chi phí thấp. Bài viết này cung cấp cái nhìn toàn diện về cơ chế, cách dùng, rủi ro và giải đáp thắc mắc thường gặp.
Phenytoin (tên thương mại Dilantin®, Epanutin®) là thuốc chống co giật thuộc nhóm hydantoin, được FDA phê duyệt năm 1938.
Công thức hóa học: 5,5-Diphenylhydantoin.
Dạng bào chế: Viên nén, viên nang, dịch truyền tĩnh mạch.
Phân loại: Thuốc ức chế kênh natri điện thế phụ thuộc.
Phenytoin hoạt động bằng cách ức chế kênh natri trên màng tế bào thần kinh, ngăn chặn sự lan truyền xung động quá mức:
Ổn định màng tế bào: Giảm tính thấm của natri, hạn chế khử cực liên tục.
Ngăn cơn co giật: Ức chế dẫn truyền ở vùng tổn thương não mà không ảnh hưởng hoạt động bình thường.
Hiệu ứng trên tim: Đôi khi dùng để điều trị rối loạn nhịp tim do độc digoxin.
Đặc điểm dược động học:
Hấp thu: Thay đổi tùy dạng bào chế (viên nang hấp thu chậm hơn).
Chuyển hóa: Qua gan (enzyme CYP2C9 và CYP2C19), tạo chất chuyển hóa không hoạt động.
Thải trừ: Qua thận. Đời sống bán thải dài (22 giờ), dễ tích lũy nếu dùng liều cao.
Co giật cục bộ (partial seizures): Triệu chứng như co giật một bên cơ thể.
Co giật toàn thể (tonic-clonic): Mất ý thức, co cứng toàn thân.
Trạng thái động kinh (status epilepticus): Dùng đường tĩnh mạch khi cơn kéo dài >5 phút.
Rối loạn nhịp tim: Khi không đáp ứng với thuốc chuyên biệt.
Đau dây thần kinh sinh ba (Trigeminal neuralgia): Khi Carbamazepine không hiệu quả.
Người lớn:
Khởi đầu: 3–4 mg/kg/ngày, chia 2–3 lần.
Duy trì: 300–400 mg/ngày (tối đa 600 mg/ngày).
Trẻ em: 5 mg/kg/ngày, chia 2–3 lần.
Đường tĩnh mạch: Chỉ dùng trong cấp cứu, truyền chậm (<50 mg/phút) để tránh hạ huyết áp.
Theo dõi nồng độ máu: Ngưỡng điều trị 10–20 mcg/mL. Nồng độ >20 mcg/mL gây độc.
Không đột ngột ngừng thuốc: Nguy cơ tái phát co giật nghiêm trọng.
Thần kinh: Chóng mặt, mất phối hợp, run.
Tiêu hóa: Buồn nôn, táo bón.
Da: Phát ban, mọc lông bất thường.
Hội chứng Stevens-Johnson: Sốt, phồng rộp da, cần ngừng thuốc ngay.
Tổn thương gan: Tăng men gan, vàng da.
Loãng xương: Dùng lâu dài làm giảm mật độ xương.
Dị tật thai nhi (Hội chứng Hydantoin): Dị dạng tim, sứt môi nếu dùng khi mang thai.
Phenytoin cảm ứng enzyme gan CYP3A4 và CYP2C9, làm giảm hiệu quả của nhiều thuốc:
Thuốc tránh thai: Tăng nguy cơ mang thai ngoài ý muốn.
Warfarin: Cần điều chỉnh liều để tránh đông máu kém.
Corticoid: Giảm nồng độ, ảnh hưởng điều trị viêm.
Thuốc làm tăng độc tính của Phenytoin:
Amiodarone, Fluconazole: Ức chế chuyển hóa, tăng nồng độ Phenytoin.
Rượu: Làm trầm trọng tác dụng an thần.
Phụ nữ mang thai: Chỉ dùng khi lợi ích > nguy cơ (nhóm D theo FDA).
Người bệnh gan/thận: Giảm liều, theo dõi chặt chẽ.
Người cao tuổi: Tăng nguy cơ mất thăng bằng, té ngã.
| Thuốc | Cơ Chế | Ưu Điểm | Nhược Điểm |
|---|---|---|---|
| Phenytoin | Ức chế kênh natri | Giá rẻ, hiệu quả nhanh | Tương tác nhiều, độc tính cao |
| Carbamazepine | Tương tự Phenytoin | Tốt cho đau thần kinh | Gây thiếu máu, dị ứng da |
| Valproate | Tăng GABA | Phổ rộng, ít tương tác | Nguy cơ dị tật thai, tăng cân |
Triệu chứng: Rung giật nhãn cầu, lú lẫn, hôn mê.
Cách xử lý:
Rửa dạ dày nếu uống quá liều gần đây.
Dùng than hoạt tính để hấp phụ thuốc.
Lọc máu trong trường hợp nghiêm trọng.
Q: Phenytoin có gây nghiện không?
A: Không, nhưng không ngừng đột ngột để tránh co giật tái phát.
Q: Dùng Phenytoin lâu dài ảnh hưởng thế nào?
A: Tăng nguy cơ loãng xương, cần bổ sung vitamin D và canxi.
Q: Có thể dùng chung với thuốc bổ không?
A: Tránh dùng chung với calcium hoặc sắt (giảm hấp thu Phenytoin).
Q: Làm gì khi quên liều?
A: Uống ngay khi nhớ, nhưng bỏ qua nếu gần liều kế tiếp. Không uống gấp đôi.
Phenytoin vẫn là lựa chọn hàng đầu trong kiểm soát động kinh dù tồn tại nhiều rủi ro. Hiểu rõ cơ chế, tuân thủ liều lượng và theo dõi y tế định kỳ giúp tối ưu hóa hiệu quả điều trị. Luôn tham vấn bác sĩ trước khi dùng, đặc biệt ở phụ nữ mang thai hoặc người có bệnh nền.
Bạn nên làm gì: Chia sẻ bài viết để nâng cao nhận thức về sử dụng thuốc an toàn, và đừng quên thăm khám định kỳ nếu đang điều trị lâu dài với Phenytoin.
Lưu ý: Từ khóa “Phenytoin”, “cơ chế tác dụng”, “tác dụng phụ”, “liều dùng”, “Dilantin” được tích hợp tự nhiên. Sử dụng bảng so sánh, bullet points và FAQ để tăng khả năng đọc.
