Phyllanthus Urinaria – “Thần Dược” Từ Thiên Nhiên Cho Sức Khỏe Gan Và Hơn Thế Nữa
*Tác giả: [Bs Trần Thị Liên] | Ngày cập nhật: 05/05/2025*
Phyllanthus urinaria, hay Diệp Hạ Châu, là một loài thảo dược quen thuộc trong y học cổ truyền Việt Nam và nhiều nước châu Á. Với biệt danh “ngọc dưới lá” do quả mọc ẩn dưới tán lá, cây không chỉ nổi tiếng với công dụng mát gan, giải độc mà còn được nghiên cứu hiện đại chứng minh hiệu quả trong hỗ trợ điều trị viêm gan, sỏi thận, và nhiều bệnh lý khác 18. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết về thành phần hóa học, lợi ích sức khỏe, và ứng dụng thực tiễn của Phyllanthus urinaria.
Phyllanthus urinaria thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae), là cây thảo sống hàng năm, cao 20–70 cm. Đặc điểm nổi bật:
Thân: Màu hồng đỏ, phân nhánh nhiều.
Lá: Nhỏ, hình bầu dục, xếp xen kẽ thành hai hàng giống lá me.
Hoa: Mọc ở nách lá, màu trắng xanh.
Quả: Hình cầu, màu xanh chuyển vàng khi chín, mọc dưới lá 212.
Cây ưa khí hậu nhiệt đới, phân bố rộng ở châu Á (Việt Nam, Ấn Độ, Thái Lan), Nam Mỹ, châu Phi. Tại Việt Nam, cây mọc hoang ở bờ ruộng, vườn nhà, đất hoang 812.
Phyllanthus urinaria chứa hơn 50 hoạt chất, tập trung vào các nhóm:
Flavonoid: Quercetin, rutin, kaempferol – chống oxy hóa mạnh 12.
Triterpen: β-sitosterol, stigmasterol – bảo vệ tế bào gan 12.
Alkaloid: Phyllanthin, hypophyllanthin – kháng virus, giảm co thắt 712.
Acid phenolic: Acid ellagic, acid gallic – kháng khuẩn, chống viêm 12.
Lignan: Phylanthin – ức chế virus viêm gan B 12.
Nghiên cứu từ Đại học Dược Santa Catarina (Brazil) còn phát hiện phyllan thoside – hoạt chất giúp làm tan sỏi thận 7.
Ức chế virus viêm gan B: Hoạt chất phyllanthin và hypophyllanthin ngăn chặn sao chép virus. Thử nghiệm lâm sàng trên người cho thấy 59% bệnh nhân mất kháng nguyên HBsAg sau 30 ngày dùng 200 mg chiết xuất 12.
Giải độc gan: Tăng sản xuất glutathione, giảm tổn thương do rượu, hóa chất 811.
Giảm gan nhiễm mỡ: Nghiên cứu trên chuột cho thấy Phyllanthus urinaria giảm 35–85% tích tụ mỡ gan thông qua ức chế CYP2E1 và kích hoạt PPARα 11.
Lợi tiểu, giãn cơ trơn: Alkaloid trong cây giúp đẩy sỏi qua đường tiết niệu, giảm đau quặn 17.
Phòng ngừa tái phát: Chiết xuất từ lá ngăn cản kết tinh canxi oxalat – nguyên nhân chính gây sỏi 12.
Kháng khuẩn HP: Ức chế Helicobacter pylori – vi khuẩn gây viêm loét dạ dày 1.
Chống nấm: Hiệu quả với Aspergillus fumigatus và Candida albicans 12.
Giảm viêm da: Dịch chiết lá làm giảm mụn nhọt, vảy nến nhờ đặc tính kháng viêm 1.
Trung hòa gốc tự do: Flavonoid và acid phenolic giảm stress oxy hóa – yếu tố gây lão hóa và ung thư 111.
Ức chế tế bào ung thư gan: Nghiên cứu in vitro chỉ ra khả năng ức chế tăng sinh tế bào HCC (ung thư biểu mô tế bào gan) 12.
Trà Diệp Hạ Châu: Phơi khô 20–30g lá, hãm nước sôi uống hàng ngày 8.
Thuốc sắc: Kết hợp với Cam thảo đất (20g) để chữa suy gan 8.
Đắp ngoài da: Giã lá tươi đắp lên mụn nhọt, vết thương nhiễm trùng 1.
Viên uống hỗ trợ gan: Kết hợp Diệp Hạ Châu và Xuyên Tâm Liên, liều dùng 2 viên/ngày 8.
Trà túi lọc: Sản phẩm trên Amazon (2g x 100 túi) được đánh giá cao về tiện lợi, dù vị đắng cần pha loãng 6.
Liều lượng: Không vượt quá 900–2700 mg/ngày để tránh tiêu chảy, đau bụng 8.
Đối tượng cần thận trọng: Phụ nữ mang thai, người huyết áp thấp, người đang dùng thuốc chống đông 12.
Chất lượng sản phẩm: Chọn sản phẩm đạt chuẩn GMP, kiểm tra hạn sử dụng để tránh nhiễm kim loại nặng 16.
Nghiên cứu tại Brazil (1984): Phyllan thoside trong Diệp Hạ Châu có tác dụng giảm co thắt cơ trơn, ứng dụng trong điều trị sỏi 7.
Thử nghiệm lâm sàng tại Ấn Độ (1995): 50% bệnh nhân viêm gan B âm tính sau 3 tháng dùng 900 mg chiết xuất/ngày 12.
Hướng phát triển: Tinh chế hoạt chất để sản xuất thuốc đặc hiệu cho ung thư gan và viêm gan virus 1112.
Với thành phần đa dạng và hiệu quả đã được chứng minh, Phyllanthus urinaria xứng đáng là “bảo bối” trong tủ thuốc gia đình. Tuy nhiên, người dùng cần kết hợp giữa y học hiện đại và cổ truyền, tham vấn bác sĩ trước khi sử dụng lâu dài. Để tối ưu hóa lợi ích, các nhà khoa học cần tiếp tục nghiên cứu cơ chế phân tử và phát triển dạng bào chế tiện lợi hơn.
