Tên khoa học: Angelica dahurica Benth. et Hook. f., thuộc họ Hoa tán (Apiaceae).
Tên khác: Chỉ hương, Đỗ nhược, Linh chỉ, Xuyên bạch chỉ, Hương bạch chỉ.
Phân bố: Chủ yếu ở Trung Quốc và các tỉnh phía Bắc Việt Nam như Lào Cai, Hải Dương, Vĩnh Phúc, Ninh Bình.
Thân cây: Thân thảo, cao 1–1.5m, rỗng, màu tím hồng, đường kính 2–3 cm.
Lá: Lá kép lông chim xẻ 2–3 lần, mép có răng cưa, mặt trên có lông tơ dọc gân.
Hoa và quả: Hoa trắng mọc thành tán kép, quả hình bầu dục dài 4–7 mm.
Rễ: Củ dài 10–20 cm, màu nâu nhạt, mùi thơm hắc, vị cay hơi đắng.
Coumarin: Oxypeucedanin, Imperatorin, Isoimperatorin, Byakangelicin.
Tinh dầu: Chứa α-pinen, β-pinen, myrcen.
Chất khác: Angelicotoxin (gây hưng phấn thần kinh), Scopetin, Marmesin.
Tính vị: Vị cay, hơi ngọt, tính ấm, hơi độc.
Quy kinh: Phế, Vị, Đại trường, Bàng quang.
Trừ phong hàn, giảm đau: Điều trị đau đầu, đau răng, viêm xoang.
Kháng viêm, sinh cơ: Trị mụn nhọt, sưng vú, ghẻ lở.
Hoạt huyết, thông kinh: Chữa huyết bế, xích đới, kinh nguyệt không đều.
Kháng khuẩn: Ức chế vi khuẩn như Staphylococcus aureus, Salmonella.
Giảm đau, chống viêm: Hiệu quả trong thử nghiệm trên chuột với acid acetic và kaolin.
Hưng phấn thần kinh: Liều nhỏ kích thích hô hấp, liều cao gây co giật.
Liều thông thường: 4–10g/ngày dạng sắc, bột hoặc viên.
Dùng ngoài: Giã nát đắp trị mụn nhọt, xông hơi trị cảm.
Lưu ý: Tránh dùng cho phụ nữ mang thai, người suy gan/thận.
Trị đau đầu, cảm cúm:
Bạch chỉ + Xuyên khung (tỷ lệ 1:1), tán bột, uống 2–3g/lần với nước ấm.
Trị viêm xoang:
Bạch chỉ + Phòng phong + Tân di, sắc uống 2 lần/ngày.
Chữa mụn nhọt:
Bạch chỉ + Đương quy + Tạo giác, sắc uống hoặc đắp ngoài.
Trị đau răng:
Bột Bạch chỉ + Băng phiến, chấm vào chỗ đau.
Độc tính: Liều cao gây co giật, tê liệt.
Tương tác thuốc: Tránh dùng chung với thuốc chống đông (warfarin).
Bảo quản: Nơi khô ráo, tránh ẩm mốc.
Bạch chỉ là dược liệu đa năng, kết hợp giữa y học cổ truyền và hiện đại. Tuy nhiên, cần tuân thủ liều lượng và chỉ định để tránh tác dụng phụ. Tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng, đặc biệt ở nhóm đối tượng nhạy cảm.