Câu đằng là vị thuốc nổi tiếng trong Đông y với tác dụng an thần, hạ huyết áp, trị đau đầu. Bài viết tổng hợp chi tiết về đặc điểm, công dụng, cách dùng và lưu ý quan trọng khi sử dụng.
Câu đằng (tên khoa học: Uncaria rhynchophylla) là một dược liệu quý thuộc họ Cà phê (Rubiaceae), được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền Trung Quốc, Nhật Bản và Việt Nam. Bộ phận dùng làm thuốc chủ yếu là móc câu – phần móc cong trên thân cây. Câu đằng có vị ngọt, tính hàn, quy vào kinh Can và Tâm, nổi tiếng với công dụng bình can, tức phong, định kinh, đặc biệt hiệu quả trong điều trị cao huyết áp, đau đầu, co giật.
Thân cây: Dây leo thân gỗ, dài 5–15m, trên thân có các móc câu cong hình lưỡi câu.
Lá: Lá mọc đối, hình bầu dục, mép nguyên, mặt lá nhẵn.
Hoa: Hoa nhỏ, màu trắng hoặc vàng nhạt, mọc thành cụm.
Quả: Quả nang, chứa nhiều hạt nhỏ.
Phân bố: Mọc hoang ở vùng núi nhiệt đới châu Á như Trung Quốc, Việt Nam, Lào. Tại Việt Nam, cây phân bố chủ yếu ở các tỉnh miền Bắc và Tây Nguyên.
Thu hái: Thu hoạch móc câu quanh năm, nhưng tốt nhất vào mùa thu (tháng 8–10).
Bào chế: Phơi hoặc sấy khô, bảo quản nơi khô ráo.
Alkaloid: Rhynchophylline, isorhynchophylline (chiếm 0.1–0.5%) – có tác dụng giãn mạch, hạ huyết áp.
Flavonoid: Quercetin, kaempferol – chống oxy hóa, kháng viêm.
Triterpenoid: Ursolic acid – bảo vệ tế bào thần kinh.
Hạ huyết áp: Ức chế kênh canxi, giảm trở kháng mạch máu ngoại vi.
An thần: Tăng nồng độ GABA trong não, giảm kích thích thần kinh.
Chống co giật: Ức chế phóng điện quá mức của tế bào thần kinh.
Bình can, tức phong: Trị chứng can dương thượng cang (cao huyết áp, đau đầu, chóng mặt).
Thông lạc: Giảm đau nhức xương khớp, tê bì chân tay.
Định kinh: Hỗ trợ điều trị động kinh, co giật.
Hạ huyết áp: Chiết xuất Câu đằng giảm 15–20% huyết áp tâm thu sau 4 tuần (nghiên cứu trên tạp chí Journal of Ethnopharmacology, 2017).
Bảo vệ thần kinh: Rhynchophylline ức chế sự tích tụ amyloid-beta, ngăn ngừa Alzheimer.
Kháng viêm: Giảm TNF-α và IL-6 trong viêm khớp dạng thấp.
Trị cao huyết áp, đau đầu:
Thành phần: Câu đằng 12g, Thiên ma 10g, Địa long 8g, Cúc hoa 6g.
Cách dùng: Sắc với 1.5 lít nước, đun cạn còn 300ml, chia 3 lần uống/ngày.
Chữa mất ngủ, căng thẳng:
Thành phần: Câu đằng 10g, Lạc tiên 15g, Táo nhân 12g.
Cách dùng: Hãm trà uống trước khi ngủ 1 giờ.
Chuẩn bị: Câu đằng khô 5g, Cam thảo 3g.
Cách pha: Hãm với 200ml nước sôi 10–15 phút, uống 2 lần/ngày.
Liều dùng: 250–500mg cao khô/ngày, theo chỉ định của thầy thuốc.
Đối tượng tránh dùng:
Phụ nữ mang thai (nguy cơ co bóp tử cung).
Người huyết áp thấp, thể trạng hư hàn.
Tác dụng phụ:
Buồn nôn, chóng mặt nếu dùng quá liều.
Tương tác với thuốc hạ huyết áp, gây tụt huyết áp đột ngột.
Thận trọng:
Theo dõi huyết áp thường xuyên khi kết hợp với thuốc Tây.
Không dùng liên tục quá 8 tuần mà không có chỉ định.
Câu đằng có dùng được cho trẻ em không?
Chỉ dùng cho trẻ >12 tuổi với liều thấp (3–5g/ngày) dưới sự giám sát của bác sĩ.
Câu đằng mua ở đâu đảm bảo chất lượng?
Chọn nhà thuốc Đông y uy tín, sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, không ẩm mốc.
Dùng Câu đằng bao lâu thì có hiệu quả?
Hạ huyết áp: Hiệu quả sau 2–4 tuần. Trị mất ngủ: Cải thiện sau 1–2 tuần.
Câu đằng có gây nghiện không?
Không, nhưng cần dùng đúng liều để tránh tác dụng phụ.
Câu đằng là vị thuốc quý, kết tinh giữa y học cổ truyền và hiện đại, đặc biệt hiệu quả trong hỗ trợ điều trị cao huyết áp, rối loạn thần kinh. Để phát huy tối đa công dụng, người dùng cần tuân thủ liều lượng, kết hợp lối sống lành mạnh và thăm khám định kỳ. Luôn tham vấn thầy thuốc trước khi sử dụng, nhất là với người có bệnh nền hoặc đang dùng thuốc khác.
