Leonurus heterophyllus – Dược Liệu Quý Cho Sức Khỏe Phụ Nữ
Tác giả: Dược sĩ Nguyễn Thị Hồng
*Ngày cập nhật: 25/04/2025*
Leonurus heterophyllus, hay còn gọi là cây Ích mẫu, là một dược liệu quý được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền và hiện đại. Với tên gọi mang ý nghĩa “có ích cho người mẹ”, cây được ứng dụng trong nhiều bài thuốc hỗ trợ sức khỏe sinh sản, điều hòa kinh nguyệt và cải thiện tuần hoàn máu. Bài viết tổng hợp chi tiết về đặc điểm, thành phần hóa học, công dụng, cách dùng và lưu ý khi sử dụng loại dược liệu này, giúp bạn hiểu rõ tiềm năng của Leonurus heterophyllus trong chăm sóc sức khỏe.
Leonurus heterophyllus thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae), còn được biết đến với các tên dân gian như Sung Úy, Chói Đèn, Xác Điến (Tày), hoặc Chạ Linh Lo (Thái). Tên khoa học của cây bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp: “leon” (sư tử) và “oura” (đuôi), mô tả hình dáng hoa giống đuôi sư tử 1.
Đặc điểm thực vật:
Hình thái: Cây thân thảo, sống 1-2 năm, cao 0.6–1 m, thân vuông, có lông nhỏ. Lá mọc đối, hình dạng thay đổi tùy vị trí: lá gốc xẻ lông chim, lá thân chia 3 thùy, lá ngọn nguyên hoặc ít chia thùy 1.
Hoa và quả: Hoa màu tím hồng hoặc trắng hồng, mọc thành cụm ở nách lá. Quả nhỏ, 3 cạnh, màu nâu sẫm khi chín 1.
Phân bố: Mọc tự nhiên ở bãi sông, ruộng ngô tại Việt Nam (Lào Cai, Hà Giang, Lâm Đồng) và các nước châu Á như Trung Quốc, Nhật Bản 1.
Bộ phận dùng: Phần trên mặt đất (ích mẫu thảo) và quả (sung úy tử), thu hái khi cây ra hoa, phơi khô trong bóng râm hoặc chế biến thành cao 1.
Theo nghiên cứu, Leonurus heterophyllus chứa nhiều hợp chất hoạt tính:
Alkaloid: Leonurin, stachydrine – có tác dụng giảm đau, chống co thắt.
Flavonoid: Quercetin, rutin – chống oxy hóa, kháng viêm.
Tinh dầu: Terpenoid, sesquiterpene – hỗ trợ tuần hoàn máu 1.
Các chất khác: Saponin, tannin, acid phenolic 1.
Hỗ trợ phụ nữ sau sinh: Giúp co hồi tử cung, giảm đau bụng kinh và điều hòa kinh nguyệt nhờ khả năng kích thích cơ trơn 1.
Cải thiện tuần hoàn máu: Hoạt chất trong cây làm giãn mạch, tăng lưu thông máu, hỗ trợ điều trị huyết áp cao 1.
Kháng viêm, giảm phù nề: Ức chế phản ứng viêm qua cơ chế điều hòa cytokine 1.
Lợi tiểu: Giúp đào thải độc tố, giảm phù nề ở người suy tim 1.
Điều kinh, giảm đau bụng kinh: Kết hợp Ích mẫu với Ngải cứu, Hương phụ trong bài thuốc sắc 1.
Hỗ trợ sản phụ: Uống nước sắc Ích mẫu giúp đẩy sản dịch, phòng ngừa băng huyết 1.
Chống lão hóa: Flavonoid trong cây trung hòa gốc tự do, làm chậm quá trình thoái hóa tế bào.
Viên nang Ích mẫu: Bào chế từ cao khô, dùng cho phụ nữ rối loạn kinh nguyệt.
Kem bôi giảm đau khớp: Kết hợp tinh chất Ích mẫu với Methyl salicylate.
Trà thảo dược: Hỗ trợ thanh nhiệt, giải độc gan.
Bài thuốc điều kinh:
Nguyên liệu: 20g Ích mẫu khô, 10g Ngải cứu, 5g Cam thảo.
Cách dùng: Sắc với 1 lít nước, uống 2 lần/ngày từ 3–5 ngày trước kỳ kinh 1.
Hỗ trợ sau sinh:
Nguyên liệu: 30g Ích mẫu tươi, 10g Nghệ vàng.
Cách dùng: Giã nhuyễn, chưng cách thủy với rượu trắng, uống 2 thìa/ngày.
Giảm phù nề:
Nguyên liệu: 15g Ích mẫu, 10g Râu ngô, 10g Mã đề.
Cách dùng: Sắc lấy nước, chia 3 lần uống trong ngày.
Đối tượng thận trọng: Phụ nữ mang thai (tránh dùng do nguy cơ kích thích tử cung), người huyết áp thấp 1.
Tác dụng phụ: Hiếm gặp, có thể gây chóng mặt hoặc rối loạn tiêu hóa nếu dùng quá liều.
Tương tác thuốc: Cẩn trọng khi dùng chung với thuốc chống đông máu (Warfarin) hoặc thuốc hạ áp 1.
Dạng dùng phổ biến:
Cao lỏng: Pha loãng với nước ấm, dùng 10–20ml/ngày.
Bột khô: Trộn với mật ong làm viên hoàn.
Bảo quản: Để nơi khô ráo, tránh ánh sáng trực tiếp. Thời hạn sử dụng: 12–18 tháng.
Leonurus heterophyllus đang được nghiên cứu trong các lĩnh vực:
Ung thư: Thử nghiệm hoạt chất chống tăng sinh tế bào khối u.
Thần kinh: Khả năng bảo vệ tế bào não khỏi tổn thương do thiếu máu.
Công nghiệp mỹ phẩm: Ứng dụng chiết xuất chống lão hóa trong serum và kem dưỡng.
Leonurus heterophyllus là dược liệu đa năng, đặc biệt có lợi cho sức khỏe phụ nữ. Để tối ưu hiệu quả, người dùng nên kết hợp bài thuốc dân gian với sản phẩm chuẩn hóa, đồng thời tham vấn bác sĩ trước khi dùng. Với tiềm năng nghiên cứu rộng mở, cây Ích mẫu hứa hẹn tiếp tục là trọng tâm của y học tự nhiên trong tương lai.
Leonurus heterophyllus, cây Ích mẫu, tác dụng của Ích mẫu, bài thuốc từ Ích mẫu, điều kinh bằng thảo dược, dược liệu cho phụ nữ, sung úy tử.
Thông tin tham khảo từ tài liệu nghiên cứu và tiểu luận về cây Ích mẫu 1.
