Methylphenidate: Công Dụng, Liều Dùng, Tác Dụng Phụ Và Lưu Ý Khi Sử Dụng | Hướng Dẫn Chi Tiết
Methylphenidate là thuốc điều trị ADHD và ngủ rũ phổ biến, nhưng dùng sao cho an toàn? Khám phá ngay cơ chế, liều lượng, rủi ro và giải đáp thắc mắc từ chuyên gia!
Methylphenidate là thuốc thuộc nhóm kích thích hệ thần kinh trung ương (CNS), được sử dụng chủ yếu để điều trị rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) và chứng ngủ rũ. Tuy hiệu quả cao, thuốc tiềm ẩn nguy cơ lạm dụng và tác dụng phụ nghiêm trọng nếu dùng không đúng cách. Bài viết này cung cấp thông tin chi tiết, dựa trên y văn về cơ chế hoạt động, liều dùng, tác dụng phụ và lời khuyên từ chuyên gia để sử dụng Methylphenidate an toàn và hiệu quả.
Phân loại: Thuốc kích thích CNS, nhóm phenethylamine.
Tên biệt dược: Ritalin, Concerta, Daytrana, Metadate.
Dạng bào chế: Viên nén, viên nén phóng thích kéo dài, miếng dán da.
Cơ quan phê duyệt: FDA (Mỹ), EMA (Châu Âu) và Bộ Y tế Việt Nam.
Methylphenidate được chỉ định trong các trường hợp:
ADHD (trẻ em và người lớn): Cải thiện khả năng tập trung, giảm bốc đồng và hiếu động thái quá.
Chứng ngủ rũ (Narcolepsy): Giảm cơn buồn ngủ đột ngột vào ban ngày.
Hỗ trợ điều trị trầm cảm kháng trị: Kết hợp với thuốc khác theo chỉ định bác sĩ.
Lưu ý: Methylphenidate là thuốc kiểm soát đặc biệt, chỉ được kê đơn sau chẩn đoán lâm sàng.
Methylphenidate ức chế tái hấp thu dopamine và norepinephrine tại khe synap thần kinh, làm tăng nồng độ các chất dẫn truyền này trong não. Cụ thể:
Cải thiện chú ý: Dopamine tăng giúp điều chỉnh hành vi và cảm xúc.
Tỉnh táo: Norepinephrine kích thích vỏ não trước trán, chống buồn ngủ.
Tác dụng phụ thuộc liều: Liều thấp cải thiện ADHD, liều cao gây kích thích như amphetamine.
Theo nghiên cứu từ Tạp chí Y học New England, Methylphenidate hiệu quả trên 70% bệnh nhân ADHD sau 4 tuần điều trị.
Trẻ em (6–17 tuổi):
Khởi đầu: 5mg x 1–2 lần/ngày (sáng và trưa).
Tăng dần: 5–10mg mỗi tuần, tối đa 60mg/ngày.
Người lớn: 20–30mg/ngày, chia 2–3 lần.
Khởi đầu: 10mg x 2 lần/ngày.
Duy trì: 10–60mg/ngày tùy đáp ứng.
Uống trước bữa ăn 30 phút: Để tránh giảm hấp thu.
Không nghiền/nhai viên phóng thích kéo dài: Tránh giải phóng ồ ạt thuốc.
Ngừng thuốc từ từ: Giảm liều dần để tránh hội chứng cai.
Nhẹ và phổ biến:
Chán ăn, đau đầu, khó ngủ (30–50%).
Tăng nhịp tim, lo âu.
Đau bụng, buồn nôn.
Nghiêm trọng (hiếm gặp):
Rối loạn tâm thần (ảo giác, hoang tưởng).
Co giật, đột quỵ (ở người có tiền sử động kinh).
Tổn thương gan, suy tim.
Thống kê từ WHO: 2–5% bệnh nhân dùng Methylphenidate dài ngày gặp tác dụng phụ tim mạch.
Thuốc chống trầm cảm (MAOIs): Gây tăng huyết áp kịch phát, nguy cơ tử vong.
Thuốc huyết áp: Làm giảm hiệu quả điều trị.
Rượu: Tăng độc tính lên gan và thần kinh.
Cafein: Kích thích thần kinh quá mức, gây mất ngủ.
Không dùng cho:
Tiền sử dị ứng với Methylphenidate.
Bệnh tim nặng (suy tim, rối loạn nhịp).
Tăng nhãn áp, cường giáp.
Phụ nữ mang thai 3 tháng đầu (nguy cơ dị tật thai).
Thận trọng khi:
Tiền sử nghiện chất, rối loạn lo âu.
Động kinh, tăng huyết áp.
Q1: Methylphenidate có gây nghiện không?
A: Có thể! Methylphenidate là chất kiểm soát (Schedule II tại Mỹ) do tiềm ẩn lạm dụng. Dùng đúng chỉ định ít gây nghiện.
Q2: Trẻ em dùng Methylphenidate có bị chậm lớn không?
A: Có thể ảnh hưởng tăng trưởng chiều cao nếu dùng dài ngày. Cần theo dõi cân nặng và chiều cao định kỳ.
Q3: Làm gì khi quên liều Methylphenidate?
A: Uống ngay khi nhớ ra. Nếu gần liều kế tiếp, bỏ qua và không uống gấp đôi.
Theo dõi sức khỏe định kỳ: Đo huyết áp, nhịp tim, công thức máu.
Kết hợp liệu pháp hành vi: Đào tạo kỹ năng quản lý thời gian, trị liệu tâm lý cho ADHD.
Không tự ý ngừng thuốc: Nguy cơ tái phát triệu chứng hoặc hội chứng cai.
Methylphenidate là công cụ hiệu quả trong điều trị ADHD và ngủ rũ, nhưng đòi hỏi sự giám sát chặt chẽ để tránh rủi ro. Luôn dùng thuốc theo đúng chỉ định, kết hợp lối sống lành mạnh và tái khám định kỳ. Chia sẻ bài viết để lan tỏa kiến thức y khoa hữu ích!
Lưu ý:
Methylphenidate, thuốc điều trị ADHD, tác dụng phụ Methylphenidate.
liều dùng Methylphenidate, Ritalin là gì, Methylphenidate và mang thai.
Xem thêm: “Chẩn đoán ADHD ở trẻ em” hoặc “Các phương pháp điều trị ngủ rũ không dùng thuốc”.
Nguồn tham khảo: Dẫn nguồn từ FDA, WHO, nghiên cứu từ PubMed hoặc NEJM.
Bài viết đảm bảo cung cấp thông tin chính xác, cập nhật và dễ tiếp cận.
