Thạch xương bồ (tên khoa học: Acorus gramineus hoặc Acorus calamus) là một loại cây thân thảo thuộc họ Ráy (Araceae). Dược liệu này có nguồn gốc từ châu Á, phân bố rộng rãi ở Việt Nam, đặc biệt tại các tỉnh miền Bắc và miền Trung như Lào Cai, Nghệ An, Khánh Hòa. Thân rễ phơi khô của cây là bộ phận chính được dùng làm thuốc trong cả y học cổ truyền và hiện đại.
Hình thái: Cây sống lâu năm, thân rễ mọc bò ngang, phân nhánh nhiều đốt. Lá hình dải hẹp, dài 30–150 cm, màu xanh đậm, có mùi thơm đặc trưng. Hoa mọc thành cụm hình bông, quả mọng màu đỏ nhạt khi chín.
Phân biệt: Thạch xương bồ (lá nhỏ) và Thủy xương bồ (lá to hơn, cao 40–60 cm).
Tinh dầu: Chiếm 0.5–3.5%, chứa các hoạt chất chính như asaron, beta-asarone, caryophyllene, và sekishone.
Glucozit đắng (acorin): Kích thích tiêu hóa.
Tanin, acid béo, vitamin: Hỗ trợ kháng khuẩn và chống viêm.
Tính vị: Vị cay, tính ấm, quy kinh Tâm, Vị, Can.
Công dụng:
Khai khiếu, trừ đàm, hóa thấp, an thần.
Chủ trị các chứng ù tai, điếc tai, hôn mê, đau xương khớp, tiêu hóa kém, rối loạn nhịp tim.
An thần, chống co giật: Tinh dầu và dịch chiết giúp ổn định hệ thần kinh trung ương, kéo dài tác dụng của thuốc barbiturate.
Hỗ trợ tiêu hóa: Giảm co thắt cơ trơn ruột, kích thích tiết dịch tiêu hóa.
Điều hòa nhịp tim: Ổn định nhịp xoang nhanh và ngoại tâm thu.
Kháng khuẩn, chống nấm: Ức chế vi khuẩn gây bệnh ngoài da.
Liều thông thường: 5–10g/ngày (dạng khô), 10–20g/ngày (dạng tươi).
Cách dùng:
Sắc nước uống, tán bột, ngâm rượu, hoặc chế thành viên hoàn.
Dùng ngoài: Đắp lên mụn nhọt, rửa vết thương.
Trị ù tai, hay quên: Thạch xương bồ 8g, Viễn chí 10g, Phục thần 12g, sắc uống.
Chữa đau dạ dày: Phối hợp với Đại hoàng, Natri bicacbonat trong viên Roter.
Hỗ trợ tiêu hóa: Thạch xương bồ 6g, Trần bì 6g, Hậu phác 6g, sắc uống.
Kiêng kỵ: Người âm hư, nội nhiệt, đổ mồ hôi nhiều, phụ nữ có thai.
Tương tác: Tránh dùng chung với Ma hoàng (Ephedra) và thịt dê.
Độc tính: Liều cao gây co giật, tử vong ở chuột thí nghiệm.
Thủy sinh: Trồng trong bể cá để tạo oxy, cân bằng hệ sinh thái.
Công nghiệp: Làm nước hoa, nhang thơm nhờ mùi hương đặc trưng.
Thạch xương bồ là dược liệu đa dụng với nhiều công dụng từ an thần đến hỗ trợ tim mạch. Tuy nhiên, cần sử dụng đúng liều lượng và tham vấn thầy thuốc để tránh tác dụng phụ. Thông tin chi tiết có thể tham khảo từ các nguồn uy tín.
