Đương quy là vị thuốc bổ huyết, điều kinh nổi tiếng trong Đông y. Tìm hiểu chi tiết về đặc điểm, công dụng, bài thuốc kết hợp và những lưu ý quan trọng khi sử dụng dược liệu này.
Đương quy (tên khoa học: Angelica sinensis) là một trong những vị thuốc quý hàng đầu của Y học cổ truyền, được mệnh danh là “thần dược bổ huyết” dành cho phụ nữ. Với khả năng điều hòa kinh nguyệt, dưỡng huyết, hoạt huyết và tăng cường sức khỏe, Đương quy được ứng dụng rộng rãi trong các bài thuốc trị thiếu máu, đau bụng kinh, suy nhược cơ thể. Bài viết tổng hợp thông tin khoa học và kinh nghiệm dân gian về công dụng, cách dùng và lưu ý khi sử dụng Đương quy.
Tên gọi khác: Xuyên quy, Tần quy, Vân quy.
Nguồn gốc: Cây thuộc họ Hoa tán (Apiaceae), có nguồn gốc từ Trung Quốc, Nhật Bản, và một số vùng núi phía Bắc Việt Nam.
Đặc điểm thực vật:
Thân thảo, cao 40–100 cm, lá kép lông chim, hoa màu trắng hoặc tím nhạt.
Rễ củ là bộ phận dùng làm thuốc, hình trụ, vỏ ngoài màu nâu vàng, ruột màu trắng ngà.
Phân loại:
Xuyên quy: Trồng ở Tứ Xuyên (Trung Quốc), chất lượng tốt nhất.
Vân quy: Trồng tại Vân Nam, củ nhỏ, vị đắng hơn.
Hoạt chất chính:
Ligustilide, Ferulic acid: Hoạt huyết, giảm đau, kháng viêm.
Polysaccharide: Tăng sinh hồng cầu, hỗ trợ miễn dịch.
Vitamin B12, Sắt: Bổ máu, ngừa thiếu máu.
Cơ chế:
Dưỡng huyết, điều kinh: Kích thích tủy xương sản xuất hồng cầu, cân bằng nội tiết tố nữ.
Hoạt huyết, thông kinh: Giãn mạch máu, tăng lưu thông khí huyết.
Triệu chứng: Da xanh xao, hoa mắt, chóng mặt, mệt mỏi.
Cách dùng: Phối hợp với Thục địa, Bạch thược, Xuyên khung (Bài Tứ vật thang).
Giảm đau bụng kinh, kinh nguyệt không đều, vô kinh.
Bài thuốc: Đương quy 12g + Ích mẫu 10g + Ngải cứu 8g.
Lợi sữa, phục hồi sức khỏe, giảm đau nhức xương khớp.
Trị táo bón do huyết hư: Dùng Đương quy + Hạt sen + Mật ong.
Làm đẹp da: Giảm nám, tăng độ đàn hồi nhờ khả năng chống oxy hóa.
Nghiên cứu hiện đại: Chiết xuất Đương quy ức chế tế bào ung thư vú (Tạp chí Dược liệu, 2021).
Dạng dùng phổ biến:
Thuốc sắc: 8–12g/ngày, sắc với 1 lít nước, chia 2–3 lần uống.
Rượu ngâm: Ngâm 100g Đương quy với 1 lít rượu trắng, dùng 15–20ml/ngày.
Bột hoặc viên hoàn: 3–5g/ngày, hòa với nước ấm hoặc mật ong.
Bài thuốc tiêu biểu:
Tứ vật thang: Đương quy 12g + Thục địa 12g + Bạch thược 8g + Xuyên khung 6g (trị thiếu máu, kinh nguyệt không đều).
Đương quy bổ huyết thang: Đương quy 10g + Hoàng kỳ 10g + Kỷ tử 8g (bồi bổ cơ thể).
Tác dụng phụ:
Dùng quá liều: Gây chóng mặt, buồn nôn, tiêu chảy.
Dị ứng: Ngứa da, phát ban (hiếm gặp).
Đối tượng cần thận trọng:
Phụ nữ mang thai: Tránh dùng trong 3 tháng đầu thai kỳ.
Người tiêu chảy, tỳ vị hư hàn: Dùng kèm với Bạch truật, Gừng khô để giảm tính hàn.
Người đang dùng thuốc chống đông máu: Đương quy có thể tăng nguy cơ chảy máu.
Đương quy mua ở đâu?
Mua tại nhà thuốc Đông y uy tín, giá khoảng 200.000–400.000 VNĐ/kg.
Đương quy có dùng được cho nam giới?
Có, giúp bổ thận, tăng cường sinh lực (kết hợp với Ba kích, Dâm dương hoắc).
Cách phân biệt Đương quy thật và giả?
Đương quy thật có mùi thơm đặc trưng, vị ngọt đắng. Hàng giả thường không mùi, vị nhạt.
Dùng Đương quy bao lâu thì có hiệu quả?
Thiếu máu: 2–4 tuần; điều kinh: 1–2 chu kỳ.
Có nên dùng Đương quy hàng ngày?
Chỉ dùng theo đợt 2–3 tuần, nghỉ 1 tuần để tránh tích tụ độc tố.
Đương quy là vị thuốc đa năng, đặc biệt phù hợp cho phụ nữ gặp vấn đề về huyết và kinh nguyệt. Tuy nhiên, cần sử dụng đúng liều lượng, phối hợp với các dược liệu khác và tham vấn thầy thuốc để đạt hiệu quả tối ưu. Không tự ý dùng kéo dài hoặc kết hợp với thuốc Tây khi chưa có chỉ định.